TERAPIA BEHAWIORALNA

TERAPIA BEHAWIORALNA -  KOMPENDIUM

 

     

      Terapia behawioralna (ang. Applied Behavior Analysis) oparta jest na teorii uczenia się. Jak pokazują badania, wcześnie podjęta, prowadzona intensywnie i regularnie przynosi najlepsze rezultaty. Terapia behawioralna ma na celu zwiększenie zachowań akceptowanych społecznie, adaptacyjnych, które pozwolą na jak najbardziej niezależne, samodzielne funkcjonowanie.

W pracy tą metodą istotne jest, aby wszystkie osoby pracujące z dzieckiem postępowały w taki sam sposób, inaczej praca staje się mozolna i trudno o uzyskanie efektów.

 

WZMACNIANIE, wzmacnianie i jeszcze raz wzmacnianie J

 Prowadzi do tego, że zachowanie, na którym nam zależy, staje się częstsze. Wzmocnieniem dla dziecka może być np. przedmiot,  uwaga osoby dorosłej, przerwa, pochwała słowna.

Wzmacnia się :

- zachowania, których dziecko jednocześnie nie jest w stanie wykonywać podczas angażowania się w zachowanie trudne, nieakceptowane;

- zachowania alternatywne;

- powstrzymywanie się od zachowań trudnych przez jakiś czas.

 

Wzmocnienia dzielą się na:

- rzeczowe(zabawki)

- społeczne(słowa pochwały, przytulenie przez rodzica)

- biologiczne(jedzenie, picie)

- sensoryczne( świecące, kręcące się przedmioty)

- aktywność( bieganie, skakanie, oglądanie).

Wzmocnienia dzieli się na: pozytywne( ktoś coś daje) i negatywne (ktoś coś odbiera).

 

Praca nad zachowaniami trudnymi - warto wiedzieć, że zachowania trudne są zachowaniami sprawczymi, czyli takimi, które zawsze mają swoją funkcję, mają na celu osiągnięcie czegoś: zdobycie uwagi, ucieczkę od wykonania zadania, odroczenie wykonania zadania, dostarczanie doznań sensorycznych, nuda itd. Zachowanie takie może mieć też dwie funkcje jednocześnie. Zachowania trudne (inaczej zakłócające) mogą pojawiać się w domu, w grupie rówieśniczej, w miejscach użyteczności publicznej. Trzeba pamiętać, że to co jest zachowaniem trudnym np. w szkole, nie musi mieć miejsca w domu i odwrotnie. Zachowania niepożądane bywają zgeneralizowane na miejsca, czy osoby.

Do zachowań trudnych należą: agresja, autoagresja, destrukcja, ucieczki, krzyk, płacz, pisk, wokalizacje, dziwne zachowania w miejscach publicznych (np. mówienie do siebie, wydawanie dziwnych dźwięków, odgłosów, odmowa współpracy, niewłaściwe zachowania seksualne). U osób ze spektrum autyzmu zachowania trudne nasilają się w okresie dojrzewania, najlepiej więc interweniować możliwie najwcześniej (2- 3 r.ż.). Jeżeli się tego nie zrobi, z wiekiem zachowania się nasilają.  Na zachowanie trudne lepiej reagować tuż po tym kiedy wystąpi, niż kiedy trwa dłużej.  Jeżeli z różnych powodów (np. czas) wiemy, że nie doprowadzimy interwencji nad zachowaniem trudnym do końca, lepiej się za nie zabierać.

 

Co robić, gdy wystąpi zachowanie trudne?

Najważniejszym czynnikiem warunkującym powodzenie w pracy nad zachowaniem trudnym jest odkrycie jego funkcji, czyli korzyści płynącej z zaangażowania się w to zachowanie.

 

I. Dobrym sposobem jest stosowanie tzw. procedur proaktywnych – są to działania obecne przed wystąpieniem zachowania trudnego. Trzeba tak zaangażować środowisko i sytuacje żeby wystąpiło jak najmniej zachowań trudnych a więcej poprawnych. Do działań proaktywnych zaliczamy: dawanie wyboru, dopasowanie wymagań do dziecka, dawanie przerw, wzmacnianie, plany aktywności.

 

PRZYKŁADOWE SPOSOBY DZIAŁAŃ W SYTUACJACH WYSTĄPIENIA ZACHOWANIA TRUDNEGO

 

·         Zachowania uwagowe -

•   proaktywnie: dostarcza się uwagę pod nieobecność zachowania trudnego,
•   uczy się proszenia o uwagę,
•   rozrzedza się uwagę (ma to miejsce podczas zajęć w diadzie, w grupie);
•   planowe ignorowanie – ewentualnie można wyprowadzić dziecko z pomieszczenia z zachowaniem zasady nie dostarczania uwagi.

 

·         Zachowania „ucieczkowe” (próba uniknięcia danej aktywności)

•   dostosowuje się wymagania do możliwości dziecka;
•   nauka komunikacji - uczy się proszenia o przerwę, o pomoc;
•    proaktywnie: robi się częstsze przerwy, zmniejsza wymagania (z czasem następuje ponowny stopniowy wzrost wymagań);
•   uczy się metodą z jak najmniejszą ilością błędów (podpowiadanie);
•    można wprowadzić plan aktywności.

 

·         Chęć pozyskania przedmiotu

•   uczy się poprawnej formy komunikacji;
•   zachowanie trudne nie może w efekcie doprowadzić do pozyskania tego, co dziecko chce;
•   uczy się dzielenia się;
•   przedmiot może posłużyć jako wzmocnienie (dziecko sprosta zadaniu: otrzymuje przedmiot).

 

·         Zachowania stymulacyjne

•   należy uczyć kiedy można się w nie angażować;
•   wyznaczenie miejsca, gdzie dziecko może angażować się w stymulację przez określony czas;
•   forma zachowań stymulacyjnych nie może stanowić zagrożenia dla dziecka (np. nie można pozwolić na uderzanie się w ucho, ale można pozwolić na masaż itp.).

 

·         Trudności z jedzeniem

•   nie karmi się dziecka na siłę;
•   można zacząć naukę jedzenia od preferowanych przez dziecko posiłków;
•   dziecko je minimalną ilość nielubianej potrawy w zamian za jedzenie ulubionej
•   - podpowiedź wizualna (ilość wymagana do zjedzenia);

o   Zanim  zacznie się trening jedzenia powinna nastąpić ocena trudności, która powinna zawierać ocenę w zakresie: konsultacji medycznej, alergolog, niedoborów żywieniowych, trudności mechaniczne. Po tym następuje ocena behawioralna funkcjonalna( obserwacja, wywiad z rodzicami dziecka, dotyczący zachowań dziecka i rodziców w czasie posiłku).

 

o    Metody wzmacniania:

- wzmacnianie braku zachowania niepożądanego na koniec określonego odcinka czasu (np. dziecko przez trzy minuty nie wokalizuje i otrzymuje wzmocnienie)

-wzmocnienie przyznawane po wykonaniu określonego pożądanego zachowania (np. akceptowalna forma prośby).

 

o    Wygaszanie polega na zaprzestaniu wzmacniania zachowania, które do tej pory było wzmacniane. Powinno być stosowane we wszystkich środowiskach, w których przebywa dziecko. Liczba zachowań wygaszanych może wzrosnąć na początku wprowadzania interwencji. Wygaszanie najczęściej stosuje się przy uwagowych funkcjach zachowań.

 

o    Time- out – procedura oparta na konsekwencji negatywnej polegająca na zablokowaniu dostępu do wzmocnień. Time- out może przyjąć dwie formy:

- time- out nie związany z izolacją

- czasowe wykluczenie(musi być ustalony czas wykluczenia)

 

 

Kiedy kary, a kiedy nagrody…

Zgodnie z metodą behawioralną, kary nie uczy się poprawnego zachowania!  Jedynie uczy się w jakich warunkach pojawia się kara i czego nie należy robić aby jej uniknąć.

Natomiast stosując wzmocnienia uczy się poprawnych, pozytywnych zachowań. W terapii behawioralnej stosuje się kary ale stanowią one część interwencji i nie są jej jedyną składową.

 

 

 

Bibliografia:

1) Bąbel P., Ostaszewski P., Suchowierska M. (2014). TERAPIA BEHAWIORALNA DZIECI Z AUTYZMEM Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania. GWP, Gdańsk.

      2) Notatki własne, szkolenie „Dziecko z zaburzeniami rozwoju w grupie rówieśniczej”- Anna Krauze.

 

 

 

 

Artykuł przygotowała:

 

Paulina Ulińska

psycholog